تنوع زیستی و ایمنی زیستی
رضا شیخ اکبری مهر؛ زهرا خلیلی؛ یونس عصری؛ مهدی رمضانی
چکیده
مقدمه: گیاهان نقش کلیدی در تعادل اکوسیستم داشته و بنابراین برای پایداری محیط زیست حیاتی هستند. شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان اصل زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب شده است و می‌تواند نقطه شروعی برای مطالعات تکمیلی آینده باشد. تنوع زیستی یکی از جنبه‌های مهم حیات، به ویژه با توجه به اقلیم و کاربری زمین می‌باشد. تخریب ...
بیشتر
مقدمه: گیاهان نقش کلیدی در تعادل اکوسیستم داشته و بنابراین برای پایداری محیط زیست حیاتی هستند. شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان اصل زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب شده است و می‌تواند نقطه شروعی برای مطالعات تکمیلی آینده باشد. تنوع زیستی یکی از جنبه‌های مهم حیات، به ویژه با توجه به اقلیم و کاربری زمین می‌باشد. تخریب محیط‌زیست و منابع طبیعی موجب انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری و درنتیجه کاهش تنوع زیستی در جهان شده است. نظر به این‌که امروزه انسان‌ها با مشکلات متعدد محیط‌زیستی و تهدید تنوع زیستی مواجه هستند، بهترین راه برای نجات تنوع زیستی و درک ارزش‌های آن، ارزیابی و پایش مستمر زیستگاه‌هاست. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تنوع زیستی گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ دره در استان قم و همچنین تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه‌های گیاهی منطقه انجام شده است. اطلاعات و نتایج بدست آمده از این تحقیق می‌تواند در تبیین جایگاه مناطق حفاظت شده در حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی، سلامت محیط زیست و تدوین برنامه‌های مدیریتی- حفاظتی مناسب، مورد استفاده قرار گیرد. مواد و روش‌ها: منطقه حفاظت شده پلنگدره استان قم در جنوب غربی و50 کیلومتری شهرستان قم واقع شده است. به‌منظور آشنایی با فلور منطقه طی بازدیدهای دورهای، جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی در فصول رویشی دو سال متوالی انجام گردید. پس از جمع‌آوری نمونه‌ها، ضمن یادداشت کردن مختصات محل، ارتفاع محل جمع‌آوری و ویژگی‌های گیاه، نمونه‌ها پرس و خشک شدند و سپس بر اساس روش‌های رایج و با استفاده از منابع معتبرگیاه‌شناسی شناسایی شدند. ضمن تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه‌های گیاهی، شکل زیستی گیاهان براساس روش رانکیه و پراکنش جغرافیایی گونه‌های گیاهی منطقه با استفاده از تقسیم‌بندی زهری و لئونارد تعیین شد. به‌منظور ارزیابی تنوع زیستی پوشش گیاهی در امتداد یک شیب ارتفاعی، ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه، به سه طبقه (1600-1900،1300-2200،1600-1900 متر) تقسیم شد. نمونه‌برداری به‌صورت سیستماتیک- تصادفی از طبقات مختلف ارتفاعی منطقه مورد مطالعه انجام و شاخص‌های تنوع زیستی محاسبه گردید.نتایج: نتایج نشان‌دهنده وجود 171 گونه گیاهی متعلق به 126 سرده و 46 تیره در منطقه مورد مطالعه می‌باشد. بزرگترین تیره گیاهی منطقه تیره کاسنی (Asteraceae) است. از نظر شکل زیستی، 45 درصد گونهها به همیکریپتوفیت‌ها و 22 درصد به تروفیتها تعلق دارند. بررسی کورولوژی گونهها نشان می‌دهد که بیش از 65 درصد فلور منطقه به ناحیه رویشی ایران - تورانی و 12 درصد به ناحیه رویشی ایران - تورانی و مدیترانه‌ای تعلق دارند. 15درصد از گونه‌های شناسایی شده بومزاد ایران بوده و برخی از گیاهان در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر و یا در معرض خطر انقراض قرار دارند. ارزیابی شاخص‌های تنوع زیستی در طبقات مختلف ارتفاعی نشان می‌دهد که شاخص‌های تنوع گونه‌ای و غنای گونه‌ای در طبقه ارتفاعی حدواسط به بیشترین حد خود رسیده و با افزایش ارتفاع از تنوع گونه‌ای کاسته می‌شود.بحث: شناخت عناصر گیاهی یک منطقه یک اقدام ضروری و قدم اول در حل مسائل اکولوژیکی مانند حفاظت زیستی و مدیریت منابع طبیعی و ارزیابی شرایط محیط‌زیستی است. حضور فراوان برخی عناصر گیاهیِ شاخصِ تخریب و همچنین فراوانی تروفیتها در منطقه مورد مطالعه، نشان‌دهنده اقلیم خشک و کمبود نزولات جوی و همچنین تخریب‌های صورت گرفته در منطقه به‌علت چرا و فعالیت‌های انسانی غیرمجاز می‌باشد. از آن‌جائی‌که منطقه مورد مطالعه یک منطقه حفاظت شده بوده و از پوشش گیاهی متنوع و بومزادی مناسبی بهره می‌برد، و برخی از گیاهان بومزاد منطقه مستعد آسیب‌پذیری و یا در معرض خطر قرار دارند، مدیریت دقیقتر حفاظتی باید در دستورکار قرار گیرد.